Heimsmál nummar tvey snýr seg í høvuðsheitum um, at øll skulu fáa atgongd til mat. Hetta fevnir bæði um tey, ið líða av ógvusligari hungursneyð við áhaldandi vanda fyri at doyggja í hungri, og tey, ið yvirliva á hungursmarkinum, men ikki fáa nóg mikið av mati til at liva eitt gott lív.
Síðan ár 2000 er tann parturin av fólki, ið ikki fáa nóg mikið av mati, fallin úr 15 prosentum niður í 11 prosent. Tað er eitt stórt framstig, men kortini fara umleið 795 mió. fólk hvørt kvøld svong í song. Tað svarar á leið til fólkatalið í Evropa.
Saman standa vit sterkast
Miðlarnir siga oftast frá hungursneyð, sum er íkomin aftaná stórar vanlukkur, so sum kríggj og ógvusligan turkur. Tá hava vit sæð fleiri dømir um, at altjóða samfelagið í felag hevur megnað at forða fyri ógvusligastu avleiðingunum av vanlukkunum, við at veita hjálp og senda mat til hesi økini til støðan aftur er batnað.
Áhaldandi matvørutrot er oyðileggjandi fyri møguleikarnar hjá londum at koma fyri seg. Tey mennast ikki og klára seg ikki við egnari hjálp. Hungursneyðin forðar fyri búskaparligum vøkstri og eisini menningini hjá børnum, tí tey vaksa upp uttan nóg mikið av føðsluríkum mati. Tað er torført at koma burtur úr neyðini, tá nýggja ættarliðið, ið veksur upp, ikki hevur ment seg nóg mikið til at arbeiða seg upp úr fátæradøminum á egnum beinum. Tí er umráðandi at venda gongdini og syrgja fyri, at fleiri fáa meira og betri mat, so nýggju ættarliðini fáa rúmd og umstøður at venda gongdini og skapa eina betri framtíð fyri seg sjálvan og familjuna.
Annað heimsmálið snýr seg sostatt bæði um, at øll skulu hava nokk av mati, men eisini at maturin skal vera sunnur og føðsluríkur, fyri at øll fólk kunnu liva eitt sømiligt lív.
Ein gongd leið er at bøta um umstøðurnar hjá jarðarbrúkarum og fiskimonnum, so meiri fæst burturúr framleiðsluni við einari skynsamari og burðardyggari nýtslu av jørðini og sjónum. Onnur, at teir smærru matvøruframleiðararnir fáa betri rættindi til jørð og bankalán og somu atgongd, sum øll onnur, at selja teirra vørur á marknaðinum.
Í hesum sambandi hava tey ríku londini ein týdningarmiklan leiklut. Eitt nú við at skapa javnar kappingarumstøður og steðga stóra studninginum til útflutning av egnum landbúnaðarvørum. Tað er eisini brúk fyri at víðka innlitið og marknaðarvitanina um støddina av matvørugoymslum, tí so kann framleiðslan lagast til støddirnar, heldur enn elva til ógvuslig sveiggj í kostnaðinum av matvørum, sum við hvørt rúka upp í topp og aðrar tíðir fara niður í botn.
Ein stórur partur av tí mati, vit framleiða í dag, verður annaðhvørt spiltur undir flutningi ella tveittur burtur. Eitt triðja átak snýr seg tí um at minka stóra matoyðslið í framkomna heiminum niður í eina helvt, sum eisini er fevnt av tólvta heimsmálinum, sum snýr seg um ábyrgdarfulla nýtslu og framleiðslu.
Ráðstevna um ST og heimsmálini verður í Norðurlandahúsinum 23. februar 2018.
Les her: https://www.facebook.com/events/156676234984952/
Kelda: www.verdensbedstenyheder.dk
UNDIRMÁL FYRI HEIMSMÁL NR. 2: MAT TIL ØLL
2.1
Áðrenn 2030 skulu øll hava atgongd til mat. Vit skulu tryggja øllum menniskjum atgongd til trygga, føðsluríka og nóg nógva føði, alt árið. Dentur verður her serliga lagdur á tey fátæku og fólk í útsettum støðum, harundir nýføðingar og smábørn.
2.2
Vit skulu syrgja fyri, at øll fáa røttu føðslusamansetingina áðrenn 2030. Hetta fevnir eisini um, at vit áðrenn 2025 skulu røkka teimum altjóða samtyktu málunum um at minka um tarn í vøkstri og menning hjá børnum orsaka av skeivari føðslusamanseting. Vit skulu eisini virka fyri, at tørvurin hjá ungum gentum, kvinnum við barn og eldri fólkum til føðsluevni verður nøktaður.
2.3
Áðrenn 2030 skulu vit tvífalda framleiðsluevni og inntøkuna hjá teimum smærru matvøruframleiðarunum, serliga hjá kvinnum, upprunafólki, bóndafamiljum, húsdýrahaldarum og fiskimonnum. Hetta skal millum annað gerast ígjøgnum trygga og javna atgongd til jørð, vitan, fíggjartænastur, marknaðir og møguleikar fyri at økja um virði og arbeiðsfjøld.
2.4
Vit skulu tryggja eina burðardygga framleiðslu av mati áðrenn 2030. Vit skulu nýta arbeiðshættir, ið bæði økja um framleiðsluna og sum tryggja varðveiðslu av vistfrøðiskipanum. Hesir arbeiðshættir skulu eisini tryggja eina tillaging til veðurlagsbroytingar, ógvusligt veður, turkur, vatnflóð og aðrar vanlukkur, og harafturat áhaldandi at bøta um góðskuna av jørðini.
2.5
Áðrenn 2030 skulu vit tryggja varðveiðslu av arvafrøðiliga margfeldinum av fræum, alivøkstri og húsdjórum í landbúnaðinum, og øðrum sløgum av villum plantum og djórum. Hetta skal m.a. fremjast við at røkja fræ- og plantubankar, bæði á altjóða stigi og í einstøku londunum. Vit skulu harafturat styðja upp undir eina javnbýtta atgongd til fyrimunirnar, sum nýtslan av bæði arvafrøðiliga tilfeinginum og tí siðbundnu vitanini kann veita.
2.a
Vit skulu gera fleiri íløgur í undirstøðukervið í landslutum, í gransking og ráðgeving innan landbúnað, menning av tøkni og genbankar fyri plantur og húsdjór. Hetta skal eitt nú gerast gjøgnum eitt enn betri altjóða samstarv, sum skal elva til ein úrtøkuríkan landbúnað í menningarlondunum, serliga teimum londunum, har minst menning hevur verið.
2.b
Fyri landbúnaðarvørur skulu vit forða fyri handilsavmarkingum og rætta skeiklan í heimsmarknaðinum. Tað skal eitt nú gerast við at avtaka øll sløg av ríkisstuðli til útflutning av landbúnaðarvørum, og somuleiðis onnur útflutningstiltøk við líknandi ávirkan, samsvarandi við samráðingarumfarið í Doha.
2.c
Vit skulu tryggja, at heimsmarknaðurin fyri matvørur riggar á rættan hátt. Tað skal vera atgongd til marknaðarvitanina, eitt nú um støddina av matvørugoymslum, fyri at hjálpa til við at avmarka ógvuslig sveiggj í kostnaðinum á matvørum.
Kelda: www.verdensbedstenyheder.dk
Heilsustøðan í heiminum er sum heild vorðin nógv betri síðan 1990. Eitt nú doyggja munandi færri undir føðing. Talið á mammum, sum doyggja í barsilssong er minkað 44 prosent allastaðni í heiminum, og talið av børnum, ið doyggja undir føðing er somuleiðis farið niður í helvt. Ein orsøk til hesa jaligu framgongd er betri heilsutænastur og reinføri.
At heilsustøðan er vorðin betri hevur eisini havt við sær, at vit í dag sum heild liva longri. Vart tú føddur í 1990, kundi tú væntað at liva í eini 65 ár; í dag er tað hækkað til 71 ár.
Hóast hetta, eru tað enn alt ov nógv fólk, ið doyggja av sjúkum, ið sleppast kunnu undan við at vaska hendur ella við stuttari og bíligari viðgerð.
Samstundis eru enn nógvar sjúkur, ið krevja stórt arbeiði at basa. Summar kunnu vit tó berja niður, eitt nú malaria og HIV/AIDS. Á hesum økjum hava eisini verið stór framstig. Eitt nú doyggja í dag helvtin færri av malaria um árið enn í 2000, orsaka av at heilivágur og mýggjabitanet eru fingin til vega. Vit mugu tó halda áfram við at gera íløgur í hetta hjálpararbeiði, tí enn doyggja umleið 438.000 fólk árliga av malaria.
Triðja heimsmálið snýr seg um, at øll fólk í øllum aldrum, í øllum londum skulu tryggjast eina góða heilsu. Hetta skal fremjast við at arbeiða harðari fyri at redda lívunum hjá mammum og børnum, við at koma smittandi umfarssjúkum til lívs, við at fækka um tær ikki-smittandi sjúkurnar við einum triðingi, og við at geva øllum atgongd til heilsutrygd. Samstundis skulu øll hava atgongd til koppsetan og munagóðan heilivág, sum fólk hava ráð til at keypa.
Hóast tær smittandi sjúkurnar eru álvarsamar, standast eisini nógvir av okkara heilsutrupulleikum av lívsstíli. Eitt nú hava nógv fólk, bæði í ríkum og fátøkum londum, álvarsamar trupulleikar av sukursjúku, lungnakrabba, rúsevnismisnýtslu og alkoholismu. Heimsmálini miða ikki ímóti einum forboði ímóti tí, sum elvir til hesar trupulleikar, men at styrkja um fyribyrgjan og viðgerð av rúsevnismisnýtslu, bæði narkotiskum evnum og brennivíni, og at arbeiða fyri at fleiri ikki byrja at roykja tubakk.
Vit skulu eisini seta okkum fyri at hálvera talið av deyðum og særdum í ferðsluni allastaðni í heiminum áðrenn 2030. Umleið 1,25 mió fólk doyggja hvørt ár í ferðsluni – bæði beinleiðis og óbeinleiðis. Hóast ein bilur ikki fysiskt rakar ein persón, er eitt nú útlátið frá bilinum skaðiligt og kann gera stóran skaða á heilsuna hjá fólki, serliga í stórbýum. Sambært útrokningum hjá WTO eru tað áleið 7 milliónir fólk, ið doyggja av skaðiligum útláti hvørt ár. Triðja heimsmálið miðar ímóti, at vit skulu minka munandi um talið av deyðum og heilsutrupulleikum orsakað av dálking í luftini, vatninum og jørðini áðrenn 2030.
Ráðstevna um ST og heimsmálini verður í Norðurlandahúsinum 23. februar 2018.
Les her: https://www.facebook.com/events/156676234984952/
Kelda: www.verdensbedstenyheder.dk
UNDIRMÁL FYRI HEIMSMÁL NR. 3: GÓÐ HEILSA OG VÆLVERA
3.1
Í 2030 skulu vit hava minkað um lutfallið av kvinnum, sum doyggja í barsilssong, til færri enn 70 kvinnur fyri hvørji 100.000 børn, ið verða fødd á lívi.
3.2
Áðrenn 2030 skulu vit forða fyri, at nýføðingar og børn undir 5 ár lata lív av orsøkum, ið vit kunnu fyribyrgja. Øll lond skulu seta sum mál at minka um talið á deyðføddum børnum til 12 børn fyri hvørji 1000 livandi, og talið á deyðum børnum undir 5 ár til hægst 25 fyri hvørji 1000 livandi.
3.3
Áðrenn 2030 skulu vit steðga umfarsjúkum av AIDS, tuberklum, malaria og forsømdum tropiskum sjúkum. Somuleiðis skulu vit berja niður livrarbruna, vatnbornar sjúkur og aðrar smittandi sjúkur.
3.4
Áðrenn 2030 skulu vit minka um talið av teimum, ið doyggja ov ung orsaka av ikki-smittandi sjúkum við einum triðingi, tað skal fremjast við fyribyrgjan og viðgerðum. Somuleiðis skulu vit virka fyri sunnari sálarheilsu og -vælveru.
3.5
Vit skulu økja um fyribyrging og viðgerð móti rúsevnismisnýtslu, bæði av narkotiskum rúsevnum og skaðiligari nýtslu av rúsdrekka.
3.6
Áðrenn 2020 skal talið av deyðum og løstaðum í ferðsluni minkast niður í helvt.
3.7
Í 2030 skal vera almenn atgongd til kynsligar og reproduktivar heilsutænastur herímillum upplýsing, útbúgving og ætlan um at skapa sær eina familju. Reproduktivar heilsutænastur skulu sameinast í ætlanum og skráum hjá tjóðini.
3.8
Vit skulu røkka málinum um almenna heilsutænastur um allan heim, herímillum vernd frá fíggjarligum váða og atgongd til grundleggjandi heilsutænastur við góðari góðsku. Øll skulu hava atgongd til tryggan og effektivan heilivág og koppsetan, til ein rímiligan prís.
3.9
Áðrenn 2030 skulu vit minka munandi um bæði heilsutrupulleikar og talið av deyðum orsaka av vandamiklum evnum og dálking av luft, vatni og jørð.
3.a
Vit skulu miða eftir at fáa rammusáttmálan hjá Altjóða Heilsustovninum (WHO), um eftirlit við tubakki, í verk í øllum londum.
3.b
Vit skulu stuðla gransking og menning av koppsetan og heilivági ímóti sjúkunum, sum serliga raka menningarlondini – bæði teimum sjúkum ið eru smittandi og teimum ið ikki eru smittandi. Tað skal vera atgongd til neyðugan heilivág og koppsetan til ein rímiligan prís, í samsvari við Doha-yvirlýsingina um TRIP og fólkaheilsu. Yvirlýsingin lýsir rættin hjá menningarlondum at nýta allar ásetingarnar í sáttmálanum til fulnar fyri at verja fólkaheilsuna og geva øllum atgongd til heilivág.
3.c
Vit skulu munandi økja um fígging av heilsuøkinum, herímillum útvega, útbúgva, menna og varðveita arbeiðsmegina, ið fæst við heilsuhjálp í menningarlondunum, serliga í teimum londum, har minst menning hevur verið og í smáum oyggjasamfeløgunum.
3.d
Vit skulu styrkja evnini hjá øllum londum til tíðliga at ávara um heilsuvandar, bæði í altjóða høpi og í teimum einstøku tjóðunum. Harafturat skulu vit styrkja um evnini at stýra og minka um vandarnar, serliga í menningarlondunum.
Helvtin av heimsins íbúgvum eru kvinnur, men tær fáa ikki altíð somu møguleikar at liva og geva sítt íkast á jøvnum føti við menn, tí kvinnur hava ikki allastaðni somu rættindi og møguleikar sum menn. Tað fimta heimsmálið miðar eftir, at allur mismunur og harðskapur móti kvinnum og gentum skal steðgast allastaðni, og at kvinnurnar skulu hava somu rættindi til at eiga eitt nú jørð og hús, at luttaka í politiska lívinum, og ikki minst at ráða yvir egnum kroppi – herímillum rættin til sjálvar at avgerða, hvussu nógv børn tær ynskja og nær.
Færri barnabrúðrar
Eitt sum vit í verki kunnu gera fyri at betra um rættindini hjá kvinnum, er at banna hjúnaløg við børnum. Hetta kann hava við sær, at ungar kvinnur fáa møguleika at útbúgva seg, og ikki einans at gerast møður. Støðugt fleiri lond seta átøk í verk móti hjúnaløgum við børnum, og parturin av ógvuliga ungum brúðrum minkar. Í 1990 vórðu áleið 12 prosent av gentunum í heiminum giftar, áðrenn tær vóru 15 ára gamlar – hetta var serliga støðan í Afrika og Asia. Í dag er talið fallið niður á 7 prosent, og fellur skjótast í Norðurafrika. Hetta vísir, at tað er møguligt at broyta elligamlar siðvenjur, sjálvt í sera siðbundnum samfeløgum.
Fleiri kvinnur í politik
Kvinnur eru eisini allastaðni í heiminum við at fáa størri ávirkan í politikki. Í 2016 var talið av kvinnum í parlamentum kring heimin 23 prosent. Í 2006 var talið 17 prosent. Tað gongur nakað skjótari at fáa kvinnur uppí politikk í Føroyum, tí í 2015 vórðu 10 kvinnur valdar millum 33 tingfólk.
Ráðstevna um ST og heimsmálini verður í Norðurlandahúsinum 23. februar 2018.
Les her: https://www.facebook.com/events/156676234984952/
Leinkja: http://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/
Leinkja: https://verdensbedstenyheder.dk/verdensmaal/ligestilling-mellem-koennene/
UNDIRMÁL FYRI HEIMSMÁL NR. 5: JAVNSTØÐA MILLUM KYNINI
5.1
Vit skulu steðga øllum sløgum av mismuni ímóti kvinnum og gentum allastaðni.
5.2
Vit skulu beina fyri øllum harðskapi ímóti kvinnum og gentum, bæði í tí privata og í tí almenna lívinum, herímillum menniskjahandli, kynsligari misnýtslu og øðrum sløgum av misnýtslu.
5.3
Vit skulu steðga øllum skaðiligum siðvenjum, eitt nú tvangshjúnaløgum, hjúnaløgum við børnum og umskering av gentum.
5.4
Vit skulu viðurkenna og virðismeta lønarleyst arbeiði bæði heima hjá fólki og innan umsorgan. Hetta skal gerast gjøgnum almennar tænastuveitingar, undirstøðukervi og skynsaman politik fyri sosialari verju, og við at eggja til eina javnbýtta ábyrgd í heimum og familjum.
5.5
Vit skulu tryggja, at kvinnur fáa somu møguleikar at luttaka í og møguleika til at vera leiðarar á øllum stigum í avgerðum í tí politiska, búskaparliga og almenna lívinum.
5.6
Vit skulu tryggja, at kvinnur fáa vanliga atgongd til kynsligar og reproduktivar heilsutænastur og reproduktiv rættindi, eins og semja var um í ætlanarskránni “Action of the International Conference on Population and Developement” og í Beijing-skránni “Bejing Platform for Action”.
5.a
Vit skulu gera ábøtur á skipanirnar fyri at geva kvinnum somu rættindi til búskaparligar møguleikar, so sum atgongd til ognarrætt og ræði yvir jørð og onnur sløg av ogn, fíggjartænastum, arvi og náttúrutilfeingi, í samsvar við lógir í einstøku londunum.
5.b
Vit skulu betra um nýtsluna av tøkni, serliga vitanar- og samskiftistøkni, fyri at styrkja møguleikarnar hjá kvinnum.
5.c
Vit skulu taka við og fremja skynsaman politik og lóggávu, fyri at styrkja um javnstøðu millum kynini.
